آیه 1 سوره شوری

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

حم «1» عسق «2»

حم عسق‌ حم عسق‌: در اين كلمه شريفه اقوالى است:

1- در معانى الاخبار- از حضرت صادق عليه السّلام معناى آن: الحكيم المثيب العام السميع القادر القوى‌ «1».

2- رمزى است به عطايا كه خدا به حضرت سيد الانبياء صلّى اللّه عليه و آله مرحمت فرموده: «حا» حوض كوثر كه مواليان از آن سيراب شوند. «ميم» ملك محدود كه از شرق و غرب به اعتراف امت عالى همت او در آيد. «عين» عزّ نامحدود او كه اعز اشياء است. «سين» سناء مشهور او كه مرتبه هيچكس به او نمى‌رسد. «قاف» مقام محمود او در شب معراج كه مقام اوادنى و در قيامت كه شفات كبرى است.

3- «حا» از رحمن، «ميم» از مجيد، «عين» از عالى، «سين» از قدوس، «قاف» از قاهر.

4- از ابن عباس نقل شده كه «عين» علامت عذاب، «سين» نشانه مسخ، «قاف» اثر قذف، «سنگ باريدن». در آثار آمده كه وقتى اين آيه نازل، اثر ملال بر جبين مبارك حضرت ظاهر شد گفتند: يا رسول اللّه چرا دلتنگ شدى؟

فرمود: مرا خبر دادند به بلائى كه به امت من فرود آيد و آن خسف و مسخ و قذف و امثال آن از خروج دجال و ساير وقايع كه در زمان خروج حضرت مهدى و نزول عيسى عليهما السّلام ظاهر شود. «2» 5- تفسير برهان- تأويل ديگر از حضرت باقر عليه السّلام فرمود: حم، حتم؛ و «عين» عذاب، و «سين» سنون؛ «قحطى» مانند قحطى زمان حضرت‌

«1» معانى الاخبار، باب معنى الحروف المقطعة، ص 22.

«2» منهج الصادقين، چاپ 1333 شمسى، ج 8، ص 198.

جلد 11 - صفحه 395

يوسف عليه السّلام، و «قاف» قذف «باريدن سنگ» و مسخ مى‌باشد در آخر الزمان به سفيانى و اصحاب او و مردمى از كلب سى هزار نفر خارج شوند با او و آن زمانى است كه خارج مى‌شود قائم «عجل اللّه فرجه» عليه السّلام به مكه و او است مهدى اين امت. «1»

بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ‌

حم «1» عسق «2» كَذلِكَ يُوحِي إِلَيْكَ وَ إِلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِكَ اللَّهُ الْعَزِيزُ الْحَكِيمُ «3» لَهُ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ هُوَ الْعَلِيُّ الْعَظِيمُ «4»

تَكادُ السَّماواتُ يَتَفَطَّرْنَ مِنْ فَوْقِهِنَّ وَ الْمَلائِكَةُ يُسَبِّحُونَ بِحَمْدِ رَبِّهِمْ وَ يَسْتَغْفِرُونَ لِمَنْ فِي الْأَرْضِ أَلا إِنَّ اللَّهَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ «5»

ترجمه‌

اينچنين وحى ميكند بسوى تو و بسوى آنانكه بودند پيش از تو خداى تواناى درست كردار

براى او است آنچه در آسمان‌ها و آنچه در زمين است و او است بلند رتبه بزرگ مقام‌

نزديك است آسمانها شكافته شوند از بالاشان و فرشتگان تسبيح ميكنند بستايش پروردگارشان و آمرزش ميطلبند براى هر كه در زمين است آگاه باشيد كه همانا خدا آمرزنده مهربانست.

تفسير

گذشته از آنچه راجع بفواتح السّور بطور كلّى و خصوص حم ذكر شده در معانى از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه معناى حم عسق الحكيم المثيب العالم السّميع القادر القوى است و قمّى ره از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه آن حروفى است مقطوع از اسم اعظم خدا كه تأليف ميكند آنرا پيغمبر و امام پس ميباشد اسم اعظمى كه چون خوانده شود خدا بآن اجابت ميكند و ظاهرا مفاد آيات شريفه آنستكه مانند آنچه در اين سوره است از معارف حقّه و مطالب حقيقيّه وحى ميكند بتو و ساير انبياء قبل خداوند ارجمند تواناى درست كردار محكم گفتار و براى او است ثابت و مستقرّ بملكيّت حقّه حقيقيّه و بسلطنت تامّه عامّه آنچه در آسمانها و آنچه در زمين است و او است بلند مرتبه و بزرگى كه بزرگيش بوصف در نيايد و براى تصوير رفعت و عظمت او ميتوان بطريق تمثيل گفت نزديك است‌

جلد 4 صفحه 569

آسمانهاى هفت‌گانه از عظمت مقام مافوق خودشان كه كرسى و عرش است و از مقام علم و مقرّ سلطنت مطلقه الهيّه بآن دو تعبير ميشود شكافته و متفرّق شود اجزائشان با آنكه خرق و تفرّق اجزاء در افلاك راه ندارد براى عظمت مقام خالق آنها و ملائكه آسمانها دائما تسبيح و تقديس مينمايند و مشغولند بحمد و ثناى الهى و طلب مغفرت مينمايند از خداوند براى اهل ايمان از شيعيان و توبه كنندگان كه در زمين جاى دارند چنانچه قمّى ره نقل نموده و فرموده لفظ آيه عام و معناى آن خاص است و در جوامع از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه استغفار ملائكه مخصوص باهل ايمان است چون معلوم است كه خداوند آمرزنده و مهربان است و مسلّم است كه رحمت رحيميّه اختصاص بشيعيان دارد.

بِسم‌ِ اللّه‌ِ الرَّحمن‌ِ الرَّحِيم‌ِ

حم‌ «1» عسق‌ «2» كَذلِك‌َ يُوحِي‌ إِلَيك‌َ وَ إِلَي‌ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِك‌َ اللّه‌ُ العَزِيزُ الحَكِيم‌ُ «3»

حم‌ عسق‌ گفتيم‌ ‌از‌ رموز قرآن‌ ‌است‌ و كلمات‌ مفسرين‌ اعتبار ندارد و اخباري‌ مختلف‌ ‌هم‌ ‌در‌ معاني‌ ‌اينکه‌ ذكر ‌شده‌ مثل‌ اينكه‌ اشاره‌ باسماء الهيه‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ اسم‌ اعظم‌ ‌ يا ‌ اشاره‌ بزمان‌ قيام‌ قائم‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ بهلاكت‌ سفياني‌ و امثال‌ اينها ‌هر‌ چه‌ هست‌ ‌از‌ فهم‌ ‌ما خارج‌ ‌است‌.

كَذلِك‌َ يُوحِي‌ إِلَيك‌َ وَ إِلَي‌ الَّذِين‌َ مِن‌ قَبلِك‌َ ‌از‌ انبياء سلف‌، همين‌ نحو وحي‌ ميفرمايد بسوي‌ تو و بسوي‌ كساني‌ ‌که‌ ‌از‌ انبياء پيش‌ ‌از‌ تو بودند.

اللّه‌ُ العَزِيزُ الحَكِيم‌ُ ‌از‌ امر بتوحيد و اطاعت‌ اوامر ‌او‌ و ترك‌ معاصي‌ و اخبار ‌از‌ آينده‌ و خصوصيات‌ بعث‌ و قيامت‌ و بهشت‌ و جهنم‌ و بشارات‌ و انذارات‌ و آنچه‌ صلاح‌ بندگان‌ ‌است‌ و حجج‌ و براهين‌ و آثار ايمان‌ و كفر و شرك‌ و امثال‌ اينها تمام‌ شرايع‌ و فرمايشات‌ انبياء يك‌ هدف‌ ‌است‌ تمام‌ ‌براي‌ هدايت‌ بندگان‌ و نيل‌ بسعادت‌ نشئتين‌ و نجات‌ ‌از‌ مهالك‌ دارين‌ ‌است‌ و تمام‌ ‌از‌ جانب‌ خداوند عزيز حكيم‌ آمده‌اند.

الی 2 ]

(آیه 1 و 2)- باز در دو آیه اول این سوره با «حروف مقطعه» رو برو می‌شویم، حروف مقطعه‌ای که در یکی از مفصلترین اشکال منعکس شده، یعنی پنج حرف «حا، میم- عین، سین، قاف» (حم- عسق).

«حم» در آغاز هفت سوره قرآن مجید است منتها در خصوص سوره شوری «عسق» نیز بر آن افزوده شده است.